خانم مهوش نيکپور، رييس کميسيون حمل‌ونقل و لجستيک اتاق مشترک بازرگاني ايران و آفريقا معتقد است که ايران در بخش لجستيک وضعيت بسيار ضعيفي دارد و از دلايل آن مي‌توان به ضعف زيرساخت‌هاي فيزيکي، عدم ايجاد و توسعه شرکت‌هاي حمل‌ونقل، نبود طرح‌هاي کلان مالي و عدم بهره‌مندي از فناوري‌هاي پيشرفته اشاره کرد. به گفته وي، کميسيون حمل‌ونقل اين اتاق در نظر دارد تا براي بهبود جايگاه لجستيکي ايران و ارتقاي عملکرد آن، نسبت به مشارکت بيشتر متخصصان در حوزه لجستيک از بخش دولتي و خصوصي اقدام کند. اين اقدامات با هدف توسعه روابط تجاري و ديپلماسي فعال با کشورهاي قاره آفريقا انجام مي‌شود و با به‌کارگيري فناوري نوين و تدوين يک نقشه راه جامع، پيشنهادات لازم پس از بحث و تبادل‌نظر در کميسيون حمل‌ونقل و لجستيک به مرحله اجرا گذاشته خواهد شد. مشروح گفت‌وگوي ماهنامه «دنياي سرمايه‌گذاري» با اين بانوي پر تلاش و توانمند از نظر خوانندگان ارجمند مي‌گذرد.
اتاق ايران و آفريقا تاکنون چه دستاوردهايي در گسترش روابط تجاري و سرمايه گذاري بين ايران و قاره آفريقا داشته است؟
اقتصاد و تعامل تجاري در تمام دنيا نياز به توسعه صادرات و گسترش بازار دارد. براي تحقق اهداف سياست‌هاي اقتصادي کاربردي و پربازده، حمايت از بخش خصوصي ضروري است تا مسير ورود توليدات کشور به بازارهاي جهاني هموار شود. قاره آفريقا بازاري بي‌نظير با ظرفيت قابل توجه براي صادرات کالاها و خدمات فني و مهندسي است، اما به‌رغم تفاهم‌نامه‌ها و همايش‌هايي که اتاق مشترک ايران و شرق آفريقا با تجار و علاقه‌مندان به توسعه تجارت با آفريقا برگزار کرده است، تجار ايراني کمترين بهره را از اين ظرفيت‌ها برده‌اند؛ در حالي که توليدات و کالاهاي ايراني به‌خوبي مي‌توانند نيازهاي بازار قاره آفريقا را برطرف کنند.
کدام‌يک از ظرفيت‌ها و فرصت‌هاي اقتصادي در قاره آفريقا براي ايران جذاب هستند و چگونه مي‌توان آن‌ها را به بهترين شکل مورد بهره‌برداري قرار داد؟
با توجه به اينکه قاره آفريقا بعد از آسيا دومين قاره بزرگ و پرجمعيت جهان و سرشار از فرصت‌هاي تجاري است، ايران براي استفاده از اين فرصت‌ها نيازمند گسترش شبکه ارتباطي و آمادگي مالي جهت ورود به بازار تجارت با کشورهاي حوزه قاره آفريقا است. وجود منابع عظيم نفت، طلا، الماس، اورانيوم، مس، فسفات، آلومينيوم و آهن و همچنين محصولات کشاورزي نظير قهوه، چاي، کاکائو، شکر، کائوچو، چوب و دانه‌هاي روغني، قاره آفريقا را به سرزمين فرصت‌هاي بکر براي همکاري‌هاي اقتصادي و سرمايه‌گذاري‌هاي مشترک تبديل کرده است.
چالش‌هاي حمل‌ونقل لجستيک بين ايران و کشورهاي آفريقايي چه مواردي هستند و چه اقداماتي براي رفع اين موانع انجام شده است؟
بخش‌هاي مختلف حمل‌ونقل در قاره آفريقا به شکل جداگانه برنامه‌ريزي مي‌شوند و کشورهاي اين قاره براي ايجاد يک شبکه حمل‌ونقل و لجستيک، راه طولاني در پيش دارند. اولين قدم براي بهبود مداوم حمل‌ونقل، ارزيابي مشکلات است. داده‌هاي دقيق و به‌روز که تصوير دقيقي از وضعيت شبکه حمل‌ونقل در کشورهاي حوزه آفريقا و ايران و جاهايي که نيازمند ارتقاء هستند، بايد طراحي و ارائه شود. در مرحله دوم، اولويت‌بندي در چگونگي تخصيص بودجه اهميت دارد. نکته سوم و حائز اهميت، محکم‌سازي فرآيندهاي زنجيره تامين است که در حال حاضر ماه‌ها به طول مي‌انجامد. اين رويه‌هاي زمان‌بر و مشکل‌دار، زمينه‌ساز فساد و سوء رفتار مالي مي‌شوند که اين مساله بايد به‌درستي مديريت شود. با وجود اينکه راه درازي پيش رو است، اگر يک سيستم جامع حمل‌ونقل يکپارچه را در اولويت قرار دهيم که حمل‌ونقل را به‌عنوان بخشي مهم، حياتي و فعال ببيند، مي‌توان در اين زنجيره تغييرات مثبتي ايجاد کرد. از سوي ديگر، ضروري است که راهکارهاي اجرايي توافقات منعقده مورد بحث و بررسي قرار گيرند، زيرا فشارهاي ناشي از تحريم‌ها باعث شده‌اند که شرکت‌هاي بيمه‌اي همکاري خود را با سيستم حمل‌ونقل دريايي کاهش دهند. در نتيجه، به دليل ريسک بالا و مسافت طولاني حمل‌ونقل، با وجود اينکه آفريقا بازار بسيار مناسبي براي کالاها و خدمات ايراني است و فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري خوبي در اين کشورها وجود دارد، در شرايط فعلي توجيه اقتصادي ندارد.
برنامه‌هاي آتي کميسيون حمل‌ونقل و لجستيک اتاق مشترک ايران و آفريقا براي بهبود زيرساخت‌ها و کاهش هزينه‌هاي لجستيک چيست؟
شواهد نشان مي‌دهد که ايران در بخش لجستيک به‌عنوان يکي از بخش‌هاي کليدي اقتصاد، وضعيت بسيار ضعيفي دارد که از جمله دلايل اين وضعيت مي‌توان به ضعف زيرساخت‌هاي فيزيکي، عدم ايجاد و توسعه شرکت‌هاي حمل‌ونقل، نبود طرح‌هاي کلان مالي و عدم بهره‌مندي از فناوري‌هاي پيشرفته اشاره کرد. کميسيون حمل‌ونقل اتاق مشترک ايران و آفريقا در نظر دارد تا براي بهبود جايگاه لجستيکي ايران و ارتقاي عملکرد آن، نسبت به مشارکت بيشتر متخصصان در حوزه لجستيک از بخش دولتي و خصوصي اقدام کند. اين اقدامات با هدف توسعه روابط تجاري و ديپلماسي فعال با کشورهاي قاره آفريقا انجام مي‌شود و با به‌کارگيري فناوري نوين و تدوين يک نقشه راه جامع، پيشنهادات لازم پس از بحث و تبادل‌نظر در کميسيون حمل‌ونقل و لجستيک به مرحله اجرا گذاشته خواهد شد.
تحريم‌ها و محدوديت‌هاي بين‌المللي چه تاثيري بر روابط تجاري ايران و آفريقا داشته و چه راهکارهايي براي مديريت اين چالش‌ها ارائه مي‌دهيد؟
سياست کنوني دولت ايران در ايجاد روابط با کشورهاي قاره آفريقا مي‌تواند در شرايط تحريم‌ها و تنگناهاي اقتصادي گشايش‌هايي را براي کشور فراهم کند. با توجه به اينکه قاره آفريقا بازاري بکر و سرشار از فرصت‌ها و پتانسيل‌هاي مناسب براي توسعه روابط تجاري است، ايران با وجود تحريم‌ها و فشارها هرگز از سياست اصولي خود در قبال آفريقا دست نکشيده است. اشتراکات سياسي و فرهنگي ميان ايران و کشورهاي آفريقايي موجب شده تا ايران همواره در مسير بسط و توسعه روابط تجاري با اين کشورها گام بردارد. شکل‌گيري منطقه تجارت آزاد در قاره آفريقا و حذف موانع و تسهيل در فرآيندهاي تجاري، زمينه‌ساز افزايش تجارت، رشد اقتصادي، اشتغال و رفاه خواهد بود. بر اساس مطالعات، ايران پتانسيل صادرات برخي از محصولات مهم مورد نياز کشورهاي آفريقايي را دارد که شامل گروه کالاهايي همچون سوخت، روغن‌هاي معدني، مواد پلاستيکي، محصولات پتروشيمي و شيميايي و همچنين خشکبار است. علاوه بر اين، فرصت‌هايي نظير صدور خدمات و سرمايه‌گذاري در حوزه‌هاي زيربنايي مانند حمل‌ونقل، انرژي، ارتباطات و اطلاعات و منابع آب فراهم است که مي‌تواند فرصت‌هاي مناسب و پروژه‌هاي سودآوري را براي مديريت چالش‌ها به وجود آورد.
نقش زنان کارآفرين و فعال اقتصادي در توسعه روابط تجاري ايران و آفريقا چگونه قابل ارتقاء است؟
گزارش مجمع جهاني اقتصاد نشان مي‌دهد که دولت‌هاي آفريقايي با ايجاد زمينه‌هاي مناسب براي کارآفريني زنان و تاسيس استارت‌آپ‌هاي تحت مديريت آن‌ها، توسعه اقتصادي خود را در سطح جهاني مطرح کرده‌اند. شاخص‌ها حاکي از آن است که کشورهايي نظير بوتسوانا، آفريقاي جنوبي و غنا بالاترين درصد زنان کارآفرين را در سطح جهاني به خود اختصاص داده‌اند. اين کشورها نه تنها درصد بالايي از مشاغل تحت مالکيت زنان را دارا هستند، بلکه به‌طور رسمي نيز از زنان کارآفرين حمايت مي‌کنند. از جمله فعاليت‌هاي زنان کارآفرين در آفريقا مي‌توان به نمايشگاه و فروشگاه صنايع دستي ايران که توسط زنان هنرمند و زحمت‌کش سرپرست خانوار در مراکز تجاري نايروبي برگزار شد، اشاره کرد. اين نمايشگاه به مناسبت روز جهاني صنايع دستي در تاريخ 20 خردادماه 1400 برابر با 10 ژوئن 2021 برگزار و با استقبال مردم کنيا روبه‌رو شد.
اتاق مشترک چه اقدامات ويژه‌اي براي ايجاد شبکه‌سازي ميان کارآفرينان و شرکت‌هاي کوچک و متوسط در ايران و آفريقا انجام داده است؟
کارآفرينان و شرکت‌هاي کوچک و متوسط به‌عنوان ستون اقتصاد جهاني به ابزارهاي مناسب براي خدمات و سرمايه، از جمله نقدينگي کوتاه‌مدت براي کمک به تأمين مالي عمليات تجاري خود، نياز دارند. در حال حاضر اتاق مشترک اقدامات ويژه‌اي براي شبکه‌سازي ميان کارآفرينان و شرکت‌هاي کوچک و متوسط در ايران و آفريقا انجام نداده است، اما کميسيون‌هاي تخصصي اتاق مشترک در نظر دارند تا با ارائه فناوري ديجيتال و ترتيبات کاري انعطاف‌پذير، شرکت‌هاي کوچک و متوسط و افراد کارآفرين با استعدادي که به دنبال محيط‌هاي کاري نوآورانه و مبتني بر ديجيتال هستند را جذب و حمايت کنند. در اين راستا، اهدافي همچون توسعه بهره‌وري، همکاري بهتر با طرف‌هاي آفريقايي و هماهنگي با نيازهاي مشترک ايراني و آفريقايي مورد توجه قرار گرفته است.
برنامه‌هاي اتاق مشترک براي افزايش شناخت و آگاهي تجار ايراني از قوانين، فرهنگ و فرصت‌هاي تجاري کشورهاي آفريقايي چيست؟
افزايش تعداد رايزنان اقتصادي در قاره آفريقا، فعال‌تر شدن وزارت امور خارجه و سفارتخانه‌هاي ايران در کشورهاي آفريقايي و افزايش برگزاري نمايشگاه‌هاي صادراتي در ايران و مقاصد هدف از جمله ابزارهايي است که بايد مورد توجه قرار گيرد. نخستين گام‌ها در توسعه و شناخت و آگاهي تجار ايراني از قوانين، فرهنگ و فرصت‌هاي تجاري کشورهاي آفريقايي را مي‌توان از طريق اجلاس‌هاي متعدد بين ايران و کشورهاي آفريقايي جهت تحقق اهداف تجاري با برنامه‌ريزي گسترده و برگزاري هدفمند برداشت. اين رويدادها مي‌توانند، همزمان با نمايشگاه‌هاي توانمندي‌هاي تجار ايران اجرا شوند. آشنايي با بخشي از توانمندي‌هاي صادراتي ايران در دستور کار اتاق مشترک است و اتاق مشترک ايران و آفريقا با اتاق‌هاي بازرگاني و فعالان اقتصادي از طريق جلسات مکرر و نشست‌هاي تخصصي نسبت به ارتباط تجاري و اقتصادي با قاره آفريقا و همتايان خود تبادل‌نظر مي‌کند. همچنين تلاش شده تا در قالب کميسيون‌هاي تخصصي، همکاري‌هاي مشترک مورد بررسي و تبادل‌نظر قرار گيرد.
به نظر شما چگونه مي‌توان با استفاده از ظرفيت‌هاي حمل‌ونقل دريايي و هوايي، سرعت و کارايي تجارت با آفريقا را بهبود بخشيد؟
توسعه روابط تجاري و افزايش سرعت و کارايي تجارت با آفريقا در اولويت اتاق مشترک قرار دارد. با اين‌حال برخي از مشکلات در زمينه مبادلات بانکي و حمل‌ونقل دريايي مانع از توسعه اين روابط شده است. توسعه حمل‌ونقل دريايي و هوايي و حل مشکلات مالي به بهبود و گسترش اين روابط منجر خواهد شد. در حال حاضر با همکاري مسئولان تصميم‌گيرنده، در حال برنامه‌ريزي براي ايجاد صندوق مالي مشترک به‌ويژه بين ايران و غنا هستيم که در صورت عملياتي شدن، تاثير زيادي در ارتقاي همکاري‌هاي تجاري خواهد داشت. از سوي ديگر، براي ورود موثر به بازار آفريقا، ايران با رقباي سختي مانند چين و ترکيه مواجه است، اما فرصت‌هاي زيادي نيز همچنان وجود دارد. براي حمل کالا به آفريقا، از روش‌هاي مختلفي استفاده مي‌شود که هر يک از اين روش‌ها داراي مزايا و معايب خاصي هستند. کميسيون حمل‌ونقل و ترابري لجستيک، با توجه به نوع محموله و شرايط خاص آن، بهترين روش حمل‌ونقل اعم از هوايي يا دريايي را پيشنهاد مي‌دهد تا انتقال کالا و محموله‌ها به بهترين شکل ممکن براي مشتري فراهم شود. براي تجاري که نياز به ارسال سريع دارند، توسعه روش حمل‌ونقل دريايي در دستور کار قرار گرفته است. اگر اين افراد قصد ارسال کالا با حجم و وزن بالا از ايران به آفريقا با هزينه مناسب را دارند، مشخصا انتخاب روش دريايي تصميم بهتري است. همچنين تامين بيمه حمل‌ونقل، رعايت مقررات و استانداردهاي بين‌المللي از جمله اقداماتي است که مي‌تواند به افزايش سرعت و کارايي تجارت با آفريقا کمک کند. اين اقدامات بهبود فرآيند حمل‌ونقل کالا را فراهم کرده و فرصتي عالي براي گسترش کسب‌وکار با آفريقا ايجاد مي‌کند.
