خانم مهوش نیکپور، رییس کمیسیون حملونقل و لجستیک اتاق مشترک بازرگانی ایران و آفریقا معتقد است که ایران در بخش لجستیک وضعیت بسیار ضعیفی دارد و از دلایل آن میتوان به ضعف زیرساختهای فیزیکی، عدم ایجاد و توسعه شرکتهای حملونقل، نبود طرحهای کلان مالی و عدم بهرهمندی از فناوریهای پیشرفته اشاره کرد. به گفته وی، کمیسیون حملونقل این اتاق در نظر دارد تا برای بهبود جایگاه لجستیکی ایران و ارتقای عملکرد آن، نسبت به مشارکت بیشتر متخصصان در حوزه لجستیک از بخش دولتی و خصوصی اقدام کند. این اقدامات با هدف توسعه روابط تجاری و دیپلماسی فعال با کشورهای قاره آفریقا انجام میشود و با بهکارگیری فناوری نوین و تدوین یک نقشه راه جامع، پیشنهادات لازم پس از بحث و تبادلنظر در کمیسیون حملونقل و لجستیک به مرحله اجرا گذاشته خواهد شد. مشروح گفتوگوی ماهنامه «دنیای سرمایهگذاری» با این بانوی پر تلاش و توانمند از نظر خوانندگان ارجمند میگذرد.
اتاق ایران و آفریقا تاکنون چه دستاوردهایی در گسترش روابط تجاری و سرمایه گذاری بین ایران و قاره آفریقا داشته است؟
اقتصاد و تعامل تجاری در تمام دنیا نیاز به توسعه صادرات و گسترش بازار دارد. برای تحقق اهداف سیاستهای اقتصادی کاربردی و پربازده، حمایت از بخش خصوصی ضروری است تا مسیر ورود تولیدات کشور به بازارهای جهانی هموار شود. قاره آفریقا بازاری بینظیر با ظرفیت قابل توجه برای صادرات کالاها و خدمات فنی و مهندسی است، اما بهرغم تفاهمنامهها و همایشهایی که اتاق مشترک ایران و شرق آفریقا با تجار و علاقهمندان به توسعه تجارت با آفریقا برگزار کرده است، تجار ایرانی کمترین بهره را از این ظرفیتها بردهاند؛ در حالی که تولیدات و کالاهای ایرانی بهخوبی میتوانند نیازهای بازار قاره آفریقا را برطرف کنند.
کدامیک از ظرفیتها و فرصتهای اقتصادی در قاره آفریقا برای ایران جذاب هستند و چگونه میتوان آنها را به بهترین شکل مورد بهرهبرداری قرار داد؟
با توجه به اینکه قاره آفریقا بعد از آسیا دومین قاره بزرگ و پرجمعیت جهان و سرشار از فرصتهای تجاری است، ایران برای استفاده از این فرصتها نیازمند گسترش شبکه ارتباطی و آمادگی مالی جهت ورود به بازار تجارت با کشورهای حوزه قاره آفریقا است. وجود منابع عظیم نفت، طلا، الماس، اورانیوم، مس، فسفات، آلومینیوم و آهن و همچنین محصولات کشاورزی نظیر قهوه، چای، کاکائو، شکر، کائوچو، چوب و دانههای روغنی، قاره آفریقا را به سرزمین فرصتهای بکر برای همکاریهای اقتصادی و سرمایهگذاریهای مشترک تبدیل کرده است.
چالشهای حملونقل لجستیک بین ایران و کشورهای آفریقایی چه مواردی هستند و چه اقداماتی برای رفع این موانع انجام شده است؟
بخشهای مختلف حملونقل در قاره آفریقا به شکل جداگانه برنامهریزی میشوند و کشورهای این قاره برای ایجاد یک شبکه حملونقل و لجستیک، راه طولانی در پیش دارند. اولین قدم برای بهبود مداوم حملونقل، ارزیابی مشکلات است. دادههای دقیق و بهروز که تصویر دقیقی از وضعیت شبکه حملونقل در کشورهای حوزه آفریقا و ایران و جاهایی که نیازمند ارتقاء هستند، باید طراحی و ارائه شود. در مرحله دوم، اولویتبندی در چگونگی تخصیص بودجه اهمیت دارد. نکته سوم و حائز اهمیت، محکمسازی فرآیندهای زنجیره تامین است که در حال حاضر ماهها به طول میانجامد. این رویههای زمانبر و مشکلدار، زمینهساز فساد و سوء رفتار مالی میشوند که این مساله باید بهدرستی مدیریت شود. با وجود اینکه راه درازی پیش رو است، اگر یک سیستم جامع حملونقل یکپارچه را در اولویت قرار دهیم که حملونقل را بهعنوان بخشی مهم، حیاتی و فعال ببیند، میتوان در این زنجیره تغییرات مثبتی ایجاد کرد. از سوی دیگر، ضروری است که راهکارهای اجرایی توافقات منعقده مورد بحث و بررسی قرار گیرند، زیرا فشارهای ناشی از تحریمها باعث شدهاند که شرکتهای بیمهای همکاری خود را با سیستم حملونقل دریایی کاهش دهند. در نتیجه، به دلیل ریسک بالا و مسافت طولانی حملونقل، با وجود اینکه آفریقا بازار بسیار مناسبی برای کالاها و خدمات ایرانی است و فرصتهای سرمایهگذاری خوبی در این کشورها وجود دارد، در شرایط فعلی توجیه اقتصادی ندارد.
برنامههای آتی کمیسیون حملونقل و لجستیک اتاق مشترک ایران و آفریقا برای بهبود زیرساختها و کاهش هزینههای لجستیک چیست؟
شواهد نشان میدهد که ایران در بخش لجستیک بهعنوان یکی از بخشهای کلیدی اقتصاد، وضعیت بسیار ضعیفی دارد که از جمله دلایل این وضعیت میتوان به ضعف زیرساختهای فیزیکی، عدم ایجاد و توسعه شرکتهای حملونقل، نبود طرحهای کلان مالی و عدم بهرهمندی از فناوریهای پیشرفته اشاره کرد. کمیسیون حملونقل اتاق مشترک ایران و آفریقا در نظر دارد تا برای بهبود جایگاه لجستیکی ایران و ارتقای عملکرد آن، نسبت به مشارکت بیشتر متخصصان در حوزه لجستیک از بخش دولتی و خصوصی اقدام کند. این اقدامات با هدف توسعه روابط تجاری و دیپلماسی فعال با کشورهای قاره آفریقا انجام میشود و با بهکارگیری فناوری نوین و تدوین یک نقشه راه جامع، پیشنهادات لازم پس از بحث و تبادلنظر در کمیسیون حملونقل و لجستیک به مرحله اجرا گذاشته خواهد شد.
تحریمها و محدودیتهای بینالمللی چه تاثیری بر روابط تجاری ایران و آفریقا داشته و چه راهکارهایی برای مدیریت این چالشها ارائه میدهید؟
سیاست کنونی دولت ایران در ایجاد روابط با کشورهای قاره آفریقا میتواند در شرایط تحریمها و تنگناهای اقتصادی گشایشهایی را برای کشور فراهم کند. با توجه به اینکه قاره آفریقا بازاری بکر و سرشار از فرصتها و پتانسیلهای مناسب برای توسعه روابط تجاری است، ایران با وجود تحریمها و فشارها هرگز از سیاست اصولی خود در قبال آفریقا دست نکشیده است. اشتراکات سیاسی و فرهنگی میان ایران و کشورهای آفریقایی موجب شده تا ایران همواره در مسیر بسط و توسعه روابط تجاری با این کشورها گام بردارد. شکلگیری منطقه تجارت آزاد در قاره آفریقا و حذف موانع و تسهیل در فرآیندهای تجاری، زمینهساز افزایش تجارت، رشد اقتصادی، اشتغال و رفاه خواهد بود. بر اساس مطالعات، ایران پتانسیل صادرات برخی از محصولات مهم مورد نیاز کشورهای آفریقایی را دارد که شامل گروه کالاهایی همچون سوخت، روغنهای معدنی، مواد پلاستیکی، محصولات پتروشیمی و شیمیایی و همچنین خشکبار است. علاوه بر این، فرصتهایی نظیر صدور خدمات و سرمایهگذاری در حوزههای زیربنایی مانند حملونقل، انرژی، ارتباطات و اطلاعات و منابع آب فراهم است که میتواند فرصتهای مناسب و پروژههای سودآوری را برای مدیریت چالشها به وجود آورد.
نقش زنان کارآفرین و فعال اقتصادی در توسعه روابط تجاری ایران و آفریقا چگونه قابل ارتقاء است؟
گزارش مجمع جهانی اقتصاد نشان میدهد که دولتهای آفریقایی با ایجاد زمینههای مناسب برای کارآفرینی زنان و تاسیس استارتآپهای تحت مدیریت آنها، توسعه اقتصادی خود را در سطح جهانی مطرح کردهاند. شاخصها حاکی از آن است که کشورهایی نظیر بوتسوانا، آفریقای جنوبی و غنا بالاترین درصد زنان کارآفرین را در سطح جهانی به خود اختصاص دادهاند. این کشورها نه تنها درصد بالایی از مشاغل تحت مالکیت زنان را دارا هستند، بلکه بهطور رسمی نیز از زنان کارآفرین حمایت میکنند. از جمله فعالیتهای زنان کارآفرین در آفریقا میتوان به نمایشگاه و فروشگاه صنایع دستی ایران که توسط زنان هنرمند و زحمتکش سرپرست خانوار در مراکز تجاری نایروبی برگزار شد، اشاره کرد. این نمایشگاه به مناسبت روز جهانی صنایع دستی در تاریخ ۲۰ خردادماه ۱۴۰۰ برابر با ۱۰ ژوئن ۲۰۲۱ برگزار و با استقبال مردم کنیا روبهرو شد.
اتاق مشترک چه اقدامات ویژهای برای ایجاد شبکهسازی میان کارآفرینان و شرکتهای کوچک و متوسط در ایران و آفریقا انجام داده است؟
کارآفرینان و شرکتهای کوچک و متوسط بهعنوان ستون اقتصاد جهانی به ابزارهای مناسب برای خدمات و سرمایه، از جمله نقدینگی کوتاهمدت برای کمک به تأمین مالی عملیات تجاری خود، نیاز دارند. در حال حاضر اتاق مشترک اقدامات ویژهای برای شبکهسازی میان کارآفرینان و شرکتهای کوچک و متوسط در ایران و آفریقا انجام نداده است، اما کمیسیونهای تخصصی اتاق مشترک در نظر دارند تا با ارائه فناوری دیجیتال و ترتیبات کاری انعطافپذیر، شرکتهای کوچک و متوسط و افراد کارآفرین با استعدادی که به دنبال محیطهای کاری نوآورانه و مبتنی بر دیجیتال هستند را جذب و حمایت کنند. در این راستا، اهدافی همچون توسعه بهرهوری، همکاری بهتر با طرفهای آفریقایی و هماهنگی با نیازهای مشترک ایرانی و آفریقایی مورد توجه قرار گرفته است.
برنامههای اتاق مشترک برای افزایش شناخت و آگاهی تجار ایرانی از قوانین، فرهنگ و فرصتهای تجاری کشورهای آفریقایی چیست؟
افزایش تعداد رایزنان اقتصادی در قاره آفریقا، فعالتر شدن وزارت امور خارجه و سفارتخانههای ایران در کشورهای آفریقایی و افزایش برگزاری نمایشگاههای صادراتی در ایران و مقاصد هدف از جمله ابزارهایی است که باید مورد توجه قرار گیرد. نخستین گامها در توسعه و شناخت و آگاهی تجار ایرانی از قوانین، فرهنگ و فرصتهای تجاری کشورهای آفریقایی را میتوان از طریق اجلاسهای متعدد بین ایران و کشورهای آفریقایی جهت تحقق اهداف تجاری با برنامهریزی گسترده و برگزاری هدفمند برداشت. این رویدادها میتوانند، همزمان با نمایشگاههای توانمندیهای تجار ایران اجرا شوند. آشنایی با بخشی از توانمندیهای صادراتی ایران در دستور کار اتاق مشترک است و اتاق مشترک ایران و آفریقا با اتاقهای بازرگانی و فعالان اقتصادی از طریق جلسات مکرر و نشستهای تخصصی نسبت به ارتباط تجاری و اقتصادی با قاره آفریقا و همتایان خود تبادلنظر میکند. همچنین تلاش شده تا در قالب کمیسیونهای تخصصی، همکاریهای مشترک مورد بررسی و تبادلنظر قرار گیرد.
به نظر شما چگونه میتوان با استفاده از ظرفیتهای حملونقل دریایی و هوایی، سرعت و کارایی تجارت با آفریقا را بهبود بخشید؟
توسعه روابط تجاری و افزایش سرعت و کارایی تجارت با آفریقا در اولویت اتاق مشترک قرار دارد. با اینحال برخی از مشکلات در زمینه مبادلات بانکی و حملونقل دریایی مانع از توسعه این روابط شده است. توسعه حملونقل دریایی و هوایی و حل مشکلات مالی به بهبود و گسترش این روابط منجر خواهد شد. در حال حاضر با همکاری مسئولان تصمیمگیرنده، در حال برنامهریزی برای ایجاد صندوق مالی مشترک بهویژه بین ایران و غنا هستیم که در صورت عملیاتی شدن، تاثیر زیادی در ارتقای همکاریهای تجاری خواهد داشت. از سوی دیگر، برای ورود موثر به بازار آفریقا، ایران با رقبای سختی مانند چین و ترکیه مواجه است، اما فرصتهای زیادی نیز همچنان وجود دارد. برای حمل کالا به آفریقا، از روشهای مختلفی استفاده میشود که هر یک از این روشها دارای مزایا و معایب خاصی هستند. کمیسیون حملونقل و ترابری لجستیک، با توجه به نوع محموله و شرایط خاص آن، بهترین روش حملونقل اعم از هوایی یا دریایی را پیشنهاد میدهد تا انتقال کالا و محمولهها به بهترین شکل ممکن برای مشتری فراهم شود. برای تجاری که نیاز به ارسال سریع دارند، توسعه روش حملونقل دریایی در دستور کار قرار گرفته است. اگر این افراد قصد ارسال کالا با حجم و وزن بالا از ایران به آفریقا با هزینه مناسب را دارند، مشخصا انتخاب روش دریایی تصمیم بهتری است. همچنین تامین بیمه حملونقل، رعایت مقررات و استانداردهای بینالمللی از جمله اقداماتی است که میتواند به افزایش سرعت و کارایی تجارت با آفریقا کمک کند. این اقدامات بهبود فرآیند حملونقل کالا را فراهم کرده و فرصتی عالی برای گسترش کسبوکار با آفریقا ایجاد میکند.