روابط سیاسی بین آفریقای جنوبی و ایران در سال‌های آپارتاید آغاز شد که جمهوری اسلامی ایران از جنبش‌های آزادی‌خواهانه در آفریقا از جمله آفریقای جنوبی حمایت می‌کرد. از دیدگاه بنده، مردم آفریقای جنوبی بدون کمک ایران نمی‌توانستند به آزادی برسند. روابط ما با ایران تا به امروز همچنان مستحکم است و ما قدردان آن هستیم. این جملات، تنها بخشی از صحبت‌های دکتر فرانسیس مولُوی، سفیر آفریقای جنوبی در ایران در گفت‌وگوی اختصاصی با ماهنامه «دنیای سرمایه‌گذاری» است. وی که ایران را کشوری با ظرفیت‌های اقتصادی گسترده می‌داند که در بلندمدت به نفع آفریقای جنوبی و تجار آن خواهد بود، بر این نکته نیز تاکید دارد که سران هر دو کشور تصدیق می‌کنند که با توجه به تاثیر تحریم‌های اقتصادی بر این تلاش‌ها، برای تبدیل این روابط سیاسی محکم به سود اقتصادی ملموس‌تر برای مردم و کشور، همچنان باید کار بیشتری انجام شود. به منظور آشنایی بیشتر با اقدامات انجام‌شده توسط ایران و آفریقای جنوبی در جهت همکاری‌ها و تعاملات دو جانبه، در ادامه این مصاحبه همراه ما باشید.
چه اقداماتی به منظور تسهیل تجارت، سرمایه‌گذاری و همکاری‌های اقتصادی بین ایران و آفریقای جنوبی صورت گرفته است؟
تلاش‌هایی برای تسهیل تجارت، سرمایه‌گذاری و همکاری‌های اقتصادی در بسیاری از زمینه‌ها از جمله معدن، مهندسی، کشاورزی و بخش انرژی در حال انجام است. اتاق‌های بازرگانی ما نیز سخت در تلاش هستند تا این روند را تسریع کنند. اتاق بازرگانی و صنعت آفریقای جنوبی در ماه می امسال برای تعامل با اتاق بازرگانی ایران در تهران حضور یافت که از این تلاش‌ها از روابط دو دولت و همچنین روابط بین نهادهای غیردولتی قدردانی می‌کنیم. عضویت ایران در بلوک بریکس پلاس که به‌طور رسمی در ژانویه ۲۰۲۴ آغاز شد، انگیزه بیشتری برای گسترش روابط تجاری و سرمایه‌گذاری ایران و آفریقای جنوبی ایجاد خواهد کرد. از منظر فرهنگی، تمدن‌های آفریقایی و ایرانی، بسیار کهن و غیرقابل انکار هستند. پیشرفت تبادل فرهنگی بین دو ملت همچنان یکی از مولفه‌های حیاتی روابط دوجانبه ما است.
به عنوان سفیر جمهوری آفریقای جنوبی در ایران، نظر شما در مورد بزرگ‌ترین چالش‌ها و موانع توسعه روابط تجاری و اقتصادی با ایران چیست؟
از دیدگاه بنده، روابط سیاسی آفریقای جنوبی و ایران محکم، صمیمانه و بدون هیچ مانعی است که این امر باید به عنوان یک مزیت در پیشبرد روابط تجاری و اقتصادی دو کشور در نظر گرفته شود و اگر بحث اقدامات قهری یک‌جانبه یا تحریم‌های اقتصادی نبود، هیچ مانعی برای روابط تجاری ما وجود نداشت. معتقدم که اراده سیاسی از هر دو طرف برای گسترش مسیرهای تجاری و سرمایه‌گذاری وجود دارد، اما مساله تحریم‌های اقتصادی چالشی است که تا به امروز هنوز تاثیر منفی بر توانایی ما برای استفاده کامل از فرصت‌های پیش رو دارد.
آیا چالش‌ها یا تحریم‌های بین‌المللی تاثیر خاصی بر همکاری اقتصادی ایران و آفریقای جنوبی داشته است؟
تحریم‌های بین‌المللی اعمال‌شده علیه ایران، دسترسی شرکت‌های آفریقای جنوبی را برای انجام تجارت با ایران محدود کرده است، بر همین اساس حجم تجارت دوجانبه آفریقای جنوبی و ایران طی سه سال گذشته به کمترین میزان خود رسیده است. توسعه روابط بین آفریقای جنوبی به عنوان یک بازیگر مهم در آفریقا و ایران به عنوان یک کشور مهم در خاورمیانه می‌تواند اثرات مثبت منطقه‌ای و بین‌المللی داشته باشد. هر دو کشور دروازه‌های مهمی برای دسترسی به بازارهای منطقه‌ای در آفریقا، اروپا و آسیا هستند. نهادهای تجاری که مایل به انجام تجارت با شرکت‌های ایرانی هستند، اغلب خود را در موقعیت دشواری می‌بینند، زیرا ممکن است که خود را درگیر تحریم‌های اقتصادی بیشتر ببینند. ما در مقام سفارت آفریقای جنوبی، سخت در تلاش هستیم تا اطمینان حاصل کنیم که شرکت‌های آفریقای جنوبی به‌رغم چالش‌های ناشی از تحریم‌ها، همچنان به ایران به‌عنوان بازاری با فرصت‌های وسیع نگاه کنند. در این میان، با افراد تاجر و همچنین اتاق‌های بازرگانی و صنعت و سایر نهادهای مرتبط در تعامل هستیم.
برای تسهیل و گسترش همکاری‌های تجاری ایران و آفریقای جنوبی چه تدابیری اتخاذ شده است؟
آفریقای جنوبی و ایران کمیسیون مشترکی دارند که سالانه برگزار می‌شود که سازوکار موثری برای افزایش تعاملات اقتصادی و سیاسی بین دو کشور است. پانزدهمین نشست کمیسیون مشترک آفریقای جنوبی و ایران در اوت ۲۰۲۳ در پرتوریا در آفریقای جنوبی با موفقیت برگزار شد و دو دولت، تصمیمات موثری برای پیگیری بیشتر همکاری‌های اقتصادی متقابل اتخاذ کردند. نقطه کانونی توافق کمیسیون مشترک، تمرکز بر بخش‌ها و محصولات معینی از جمله خودروسازی، گردشگری، معدن، کشاورزی، فرآوری محصولات کشاورزی و علم و فناوری است که تحت تاثیر تحریم‌ها قرار نمی‌گیرند. هر دو طرف به دنبال راه‌حل‌های عملی برای پیشبرد روابط دوجانبه هستند. برنامه‌های آگاهی‌بخشی مانند سمینارها و نمایشگاه‌های تجاری، ابزار خوبی برای معرفی کالاها و محصولات آفریقای جنوبی به بازار ایران است. فعالیت‌هایی از جمله نمایشگاه‌ها و کارگاه‌های تجاری، جامعه تجاری ایران را با محصولات، ظرفیت صنعتی و تولیدی آفریقای جنوبی بیشتر آشنا می‌کند. در نظر داریم، تعاملات تجاری آفریقای جنوبی با ایران را از طریق شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs) گسترش دهیم. به‌طور کلی پویایی، نوآوری و کارایی، مشخصه این شرکت‌ها به شمار می‌رود و اندازه کوچک آن‌ها امکان تصمیم‌گیری سریع‌تر را فراهم می‌کند. همچنین به آن‌ها اجازه می‌دهد تا در محیط‌های چالش‌برانگیز بسیار موثرتر و کارآمدتر عمل کنند، مشروط بر اینکه حمایت یا تسهیلات لازم را دریافت کنند. عضویت هر دو کشور در بریکس می‌تواند زمینه بسیار خوبی را برای همکاری‌های تجاری و اقتصادی دوجانبه فراهم کند. رییس جمهور راماپوزا و دولت آفریقای جنوبی، به صورت قاطع از عضویت ایران در بریکس حمایت کردند که این امر انگیزه‌ای برای تقویت بیشتر روابط تجاری بین دو کشور ایجاد می‌کند. از طرفی، تلاش‌هایی برای ایجاد شورای تجاری مشترک آفریقای جنوبی و ایران وجود دارد؛ نهادی که به عنوان شاخص قوی پیشرفت تجاری بین دو کشور عمل خواهد کرد. در آفریقا، توافقنامه تجارت آزاد قاره‌ای وجود دارد که هدف آن، فعال ساختن پتانسیل عظیم اقتصادی در آفریقا و تسهیل تجارت بین ۵۵ کشور آفریقایی است. منظور این است که شرکت‌های ایرانی به فرصت‌های تجاری عظیمی که در همه کشورهای آفریقایی وجود دارد، نگاه کنند. همچنین ایران می‌تواند از روابط خود با آفریقای جنوبی استفاده کند و دو کشور می‌توانند این فرصت‌ها را فعال کنند.
آفریقای جنوبی چه نوع کالا یا خدماتی را می‌تواند به ایران صادر کند تا بر اقتصاد ایران تاثیر بگذارد؟
این پتانسیل وجود دارد که دو کشور همکاری‌های خود را در زمینه‌های علمی، دانشگاهی، پژوهشی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، بیوتکنولوژی و نانوتکنولوژی افزایش دهند. همچنین پتانسیل‌های بسیار زیادی در کشاورزی و صنایع مرتبط با کشاورزی وجود دارد که شامل فناوری کشاورزی، میوه‌های تازه، دانه‌های روغنی، خوراک دام، کودهای فسفاته، سلول جنسی دام، دامپروری، پرورش شترمرغ، غلات، ذرت، سویا، پسته، میوه خشک، زعفران، زیتون، قارچ خوراکی، آفت‌کش‌های گیاهی و شیلات می‌شود. صنعت خودرو نیز یکی از مهمترین بخش های اقتصاد آفریقای جنوبی است و بسیاری از شرکت‌های بزرگ جهانی از این کشور برای تولید قطعات و مجموعه‌های خودرو برای مصرف داخلی و بازارهای بین‌المللی استفاده می‌کنند. با توجه به کیفیت و مزیت رقابتی قطعات و لوازم جانبی خودرو، فرصت‌های زیادی برای همکاری خودروسازان ایرانی با شرکت‌های آفریقای جنوبی وجود دارد. از سوی دیگر، فرصت‌های بسیار خوبی برای بخش معدن آفریقای جنوبی که دارای تخصص و توانمندی‌های معتبر جهانی است، برای ورود به بازار ایران و کمک به کشور در انتقال فناوری و تجهیزات و ماشین‌آلات مربوطه وجود دارد. هر دو کشور پتانسیل مبادلات سودمند متقابل برای تقویت اقتصاد یکدیگر را دارند. سود این مبادلات یک‌جانبه نیست و آفریقای جنوبی نیز از همکاری اقتصادی خود با ایران سود بسیاری خواهد برد.
شما به عنوان سفیر آفریقای جنوبی در جمهوری اسلامی ایران چه برنامه‌هایی برای تقویت همکاری‌های فرهنگی و علمی بین دو کشور دارید؟
در ۱۰ اوت ۲۰۲۳، پانزدهمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های آفریقای جنوبی و ایران (JCC) در پرتوریا و به ریاست مشترک وزرای سابق کشورمان، سرکارخانم پاندور، وزیر روابط بین‌الملل و همکاری‌های آفریقای جنوبی، و شهید امیرعبداللهیان (روحشان شاد)، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران برگزار شد. در این راستا دو کشور موافقت کردند که فراخوان‌هایی را برای پیشنهادهای تحقیقاتی با تمرکز بر سلول‌های بنیادی، فناوری نانو، علوم فضایی، انرژی‌های تجدیدپذیر و علوم انسانی و اجتماعی منتشر کنند. همچنین تمایل به آغاز همکاری بین شورای تحقیقات علمی و صنعتی (CSIR) آفریقای جنوبی و مرکز مطالعات و همکاری‌های علمی بین‌المللی (CISSC) ایران وجود دارد. همچنین در حال کار روی نهایی کردن یادداشت تفاهم (MoU) در نوآوری فناوری برای گسترش همکاری‌های علمی و فناوری مشترک بین آفریقای جنوبی و ایران هستیم.
در حوزه انرژی چه همکاری‌هایی بین ایران و آفریقای جنوبی وجود دارد و آیا در آینده افزایش خواهد یافت؟
آفریقای جنوبی و ایران تمایل به گسترش همکاری‌های متقابل در زمینه گاز، نفت، پالایشگاه، پتروشیمی و برق دارند. بنده اطلاع دارم که وزارت منابع معدنی و انرژی آفریقای جنوبی و وزارت صنعت، معدن، تجارت ایران روی مکانیسم همکاری کار کرده‌اند. طبق نتایج پانزدهمین کمیسیون مشترک همکاری که در اوت سال گذشته در آفریقای جنوبی برگزار شد، برنامه اولیه این بود که سازوکار پیش‌بینی‌شده برای همکاری در سفر رسمی رییس جمهور ایران به آفریقای جنوبی که برای نیمه اول سال ۲۰۲۴ برنامه‌ریزی شده بود، امضا شود، ولی متاسفانه به دلیل شرایط پیش‌بینی نشده، به تعویق افتاد.
آیا بحران منطقه‌ای در خاورمیانه یا آفریقا تاثیری بر سیاست خارجی آفریقای جنوبی در قبال ایران داشته است؟
ایران یکی از شرکای استراتژیک کلیدی ما در خاورمیانه و غرب آسیا است. سیاست خارجی ما در قبال جمهوری اسلامی ایران بر اساس منافع ملی ما است. از دیدگاه بنده، به عنوان سفیر آفریقای جنوبی در جمهوری اسلامی ایران و همچنین از دیدگاه دولت متبوع، هیچ اتفاقی در چند سال گذشته روی روابط آفریقای جنوبی و ایران تاثیری نداشته و مثل همیشه استوار و صمیمی است. کانال‌های ارتباطی دیپلماتیک ما فعال است. آقای رونالد لامولا، وزیر روابط و همکاری‌های بین‌الملل آفریقای جنوبی، در تاریخ ۳۰ تا ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۴ برای شرکت در مراسم تحلیف آقای مسعود پزشکیان، رییس‌جمهور ایران در تهران حضور داشت و مورد استقبال و مهمان نوازی قرار گرفت و با جناب آقای پزشکیان رییس جمهور و جناب آقای باقری، سرپرست وزارت امور خارجه وقت، ملاقات کردند. رییس جمهور راماپوزا و رییس جمهور پزشکیان نیز اخیرا در حاشیه اجلاس سران بریکس که در اکتبر سال جاری در کازان فدراسیون روسیه برگزار شد، گفت‌وگوهای دوجانبه‌ای داشتند. لازم به ذکر است، عضویت ایران در بریکس تا حد زیادی در دوران ریاست آفریقای جنوبی بر این بلوک در سال ۲۰۲۳ شکل گرفت. از دیدگاه ما یعنی آفریقای جنوبی، روابط با ایران در چارچوب یک چشم‌انداز راهبردی دیده می‌شود و تحت تاثیر شرایط منطقه‌ای قرار نمی‌گیرد.
روابط نظامی و امنیتی ایران و آفریقای جنوبی چگونه ارزیابی می‌شود و آیا این روابط در حال گسترش است؟
آفریقای جنوبی و ایران دارای ساختار همکاری دفاعی، زیر چتر کمیته دفاعی مشترک هستند که جلسه بعدی آن باید در تاریخی در تهران برگزار شود که پس از توافق دو طرف از طریق مجاری دیپلماتیک ابلاغ شود. به‌طور کلی همواره پتانسیل گسترش در تمامی حوزه‌های روابط آفریقای جنوبی و ایران وجود دارد. وقتی صحبت از صلح و امنیت بین‌المللی می‌شود، بنده معتقدم که هم آفریقای جنوبی و هم ایران از سازمان ملل متحد به عنوان یک نهاد چندجانبه حمایت می‌کنند که وظیفه آن تضمین و حفاظت از صلح و امنیت جهانی است.
آفریقای جنوبی چه نقشی در مذاکرات بین‌المللی در خصوص برنامه هسته‌ای ایران داشته و آیا از این پس نقش فعال‌تری ایفا خواهد کرد؟
آفریقای جنوبی یکی از اعضای پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) است و به دنبال تحمیل مواضع خود بر سایر کشورها نیست. ما هیچ قصدی برای فعالیت به عنوان مشاور دیگر کشورها در امور هسته‌ای نداریم، زیرا معتقدیم که درست مانند آفریقای جنوبی، هر کشور دیگر خود یک کشور مستقل است و سیاست‌هایی را بر اساس منافع ملی اتخاذ خواهد کرد.
ارزیابی شما از روابط ایران با سایر کشورهای آفریقایی چیست و آیا می‌توان این روابط را تقویت کرد؟
روابط ایران با قاره آفریقا در حال تقویت و تحکیم است. بسیاری از کشورهای آفریقایی در تهران سفارت دارند و متعهد به تقویت روابط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بین کشورهای خود و ایران هستند و همین موضوع، گویای تعهد ایران به تعمیق روابط با آفریقا است. شایان ذکر است که در دهه هشتاد میلادی، ایران از بسیاری از کشورهای آفریقا از جمله آفریقای جنوبی، در طول تلاش آن‌ها برای رهایی از آپارتاید، ظلم و استعمار حمایت کرد. بسیار هیجان‌زده شدیم که رییس جمهور فقید ایران، شهید رئیسی (روحشان شاد) در ژوئیه گذشته از چندین کشور آفریقایی به ویژه زیمبابوه، کنیا و اوگاندا دیدار کرد که از دیدگاه بنده، این سفر سه جانبه به تقویت روابط بین آفریقا و ایران کمک کرد. آفریقای جنوبی در این سفر گنجانده نشد، زیرا یک سفر رسمی برای نیمه اول سال ۲۰۲۴ برنامه‌ریزی شده بود و به دلیل شرایط غیرقابل پیش‌بینی به تعویق افتاد. به نظرم، روابط ایران با قاره آفریقا همانند روابط دوجانبه آفریقای جنوبی و ایران، مستحکم است، چراکه هر دو طرف در تحکیم این روابط جدی هستند.
