دکتر سید سجاد مروجی، مدیرعامل شرکت سلامت الکترونیک برکت و رییس کارگروه دارویی، آرایشی و بهداشتی و تجهیزات و فناوری بر این باور است که صنعت سلامت که در دنیا به عنوان Healthcare Industry Medical Industry یا Health Economy یاد می‌شود، طیف وسیعی از صنایع مانند دارویی و تجهیزات پزشکی، صنایع ارآیشی و بهداشتی، مکمل‌های دارویی و غذایی، فناوری‌های پزشکی و سلامت را در بر می‌گیرد. در سال ۲۰۲۲ در دنیا حدود ۲۲۶ کشور صادرات اقلام دارویی و تجهیزات پزشکی را در اختیار داشتند که بالغ بر هزار میلیارد دلار بوده که ایران با سهم ۰.۰۱ درصدی در جایگاه ۸۳ قرار گرفته و در سال ۱۴۰۱ کل صادرات دارو و تجهیزات پزشکی از ایران ۱۰۶.۴ میلیون دلار اعلام شده است. وی در گفت‌وگو با ماهنامه «دنیای سرمایه‌گذاری» بر این نکته اذعان دارد که در حوزه سلامت، ساختار مشخصی برای دیپلماسی اقتصادی و اقتصاد سلامت در وزارت بهداشت تعریف نشده و ارتباطات بین‌المللی در این حوزه غالبا محدود به توافقات کلان حوزه سلامت و ارتباط با سازمان‌های بین‌المللی در حوزه وظایف و ماموریت‌های وزارت بهداشت بوده است که معمولا در سطح وزرا و معاونین وزیر در کشورهای مختلف و سازمان‌های بین‌المللی انجام می‌شود و صنعت سلامت در این حوزه نقش پررنگی ندارد. هرچند در برخی موارد وزرای بهداشت کشور در نمایشگاه‌ها و رویدادها حضور یافته‌اند، اما جایگاهی جهت هیات‌های اقتصادی مرتبط با حوزه ماموریتی این وزارتخانه که بتوانند به‌طور پیوسته به توسعه اقتصادی حوزه سلامت بپردازند، شکل نگرفته است. مشروح این مصاحبه به نظر خوانندگان ارجمند می‌رسد.
درباره چشم‌انداز و ماموریت اصلی شرکت سلامت الکترونیک برکت توضیحاتی ارائه فرمایید.
این شرکت در ابتدا به منظور توسعه خدمات زیرساخت الکترونیکی در کشور با مدل اپراتوری خدمات الکترونیکی در حوزه سلامت تاسیس شد و در سال ۱۳۹۲ در راستای سیاست‌های دولت برای توسعه اپراتورهای خدماتی در کنار اپراتورهای مخابراتی و موبایل، نخستین مجوز اپراتور سلامت الکترونیکی کشور را از شورای عالی فضای مجازی و وزارت بهداشت دریافت کرد. این اقدام به عنوان مدل جذابی برای گسترش خدمات دولت الکترونیکی شناخته شد و در برنامه هفتم توسعه نیز اهمیت این نوع مدل توسعه خدمات الکترونیکی و محور قراردادن رگولاتوری در سطح وزارتخانه‌های مربوطه مورد تاکید قرار گرفت. در ادامه، شرکت سلامت الکترونیک برکت فعالیت‌های گسترده‌ای را جهت توسعه خدمات سلامت الکترونیک از جمله پرونده الکترونیک سلامت، بیمارستان هوشمند و خدمات تله‌مدیسین و موبایل‌هلث آغاز کرد که در آن زمان، جدید و نوآورانه بود. این شرکت توانست، خدمات تله‌مدیسین را به نحوی ارائه کند تا پزشکان خدمات درمانی را به‌صورت آنلاین و از راه دور در قالب الکترورباتیک به بیماران ارائه دهند. شایان ذکر است، در جریان شیوع بیماری کرونا، این شرکت با تولید کیت‌های تشخیص سریع کرونا، نقش مهمی در تامین نیازهای کشور ایفا کرد. حدود ۶۵ درصد از کیت‌های تشخیصی در کشور توسط این شرکت، تولید و در اختیار وزارت بهداشت قرار گرفت. همچنین شرکت سلامت الکترونیک برکت یکی از سه شرکت نخست در جهان بود که موفق به تولید این نوع کیت‌ها در زمان شروع شیوع کرونا در کشور شد. پس از آن، کیت‌های نوترالایز آنتی‌بادی نیز برای ارزیابی ایمنی بدن پس از واکسیناسیون و کیت‌های تشخیص افتراقی گونه‌های امیکرون و دلتا در کشور توسط این شرکت تولید شد. در حال حاضر این شرکت بیش از ۱۲۰ کیت تشخیصی در حوزه‌های انسانی، دامپزشکی و امنیت غذایی تولید می‌کند. از طرفی، تولید محصولات آرایشی و بهداشتی با بیش از ۱۰۰ نوع محصول و تجهیزات پزشکی نیز از دیگر فعالیت‌های شرکت است. تمامی این فعالیت‌ها تحت بسترهای فناوری اطلاعات با ایجاد ترکینگ هوشمند و سامانه‌های پشتیبان الکترونیکی قرار دارند تا فرآیند تشخیص و پیگیری بیماران به صورت دقیق و هماهنگ انجام شود.
محصولات و خدمات اصلی شرکت چه هستند و مشتریان شما شامل چه گروه‌ها و مراکزی می‌شوند؟
در خصوص محصولات و خدمات اصلی شرکت در حوزه سلامت الکترونیک، می‌توان به خدماتی اشاره کرد که در سال‌های ۱۳۹۳ و ۱۳۹۴ حول محور «موبایل‌هلث» یا سلامت از طریق موبایل توسعه یافت. این خدمات شامل مجموعه‌ای از راهکارهای سلامت و پزشکی است که مستقیما از طریق گوشی موبایل به کاربر ارائه می‌شود. این راهکارها طیفی از اتصال تجهیزات پزشکی به‌طور مستقیم به موبایل، مشاوره‌های پزشکی و پیگیری‌های درمانی تا ارجاعات پزشکی، مراقبت‌های خودمراقبتی و پیشنهادات مختلف در حوزه فعالیت‌های فیزیکی، رژیم‌های غذایی و سایر توصیه‌های بهداشتی را شامل می‌شود. هدف از این خدمات این بود که فرد بتواند تمامی نیازهای مرتبط با سلامت خود را از طریق تلفن همراه دریافت کند. این شرکت انواع گجت‌های متصل به موبایل را توسعه داد که برای مراقبت، نظارت و پیگیری وضعیت سلامتی فرد به کار می‌روند و این ابزارها هم برای افراد سالم و هم بیماران کاربرد دارند. از دیگر خدمات نوآورانه و در لبه تکنولوژی، ارائه خدمات پیش‌بینی و پیگیری سلامت بر پایه ژنتیک یا پزشکی شخصی‌سازی «Personalized Medicine» بود. برای مثال، با استفاده از زیرساخت محاسبات داده‌های ژنتیکی، پیش‌بینی‌هایی در مورد احتمال ابتلا به بیماری نظیر سرطان یا تجویز دارو مبتنی بر پروفایل ژنتیکی فرد ارائه می‌شود. پس از تجزیه‌وتحلیل و پردازش اطلاعات ژنتیکی، در صورت مشاهده احتمال بالای ابتلا به یک بیماری، فرد می‌تواند از خطرات احتمالی آگاه شود و بر این اساس توصیه‌هایی برای بهبود سبک زندگی، کاهش استرس و رعایت رژیم غذایی به وی ارائه می‌شود تا از بروز بیماری در آینده جلوگیری شود. این خدمات نه‌تنها در ایران، بلکه در کشورهایی همچون عراق و کشورهای آفریقایی و عمان نیز ارائه شده‌اند. همچنین در حوزه «Tele-Health» یا سلامت از راه دور، خدمات متنوعی از طریق دستگاه‌های سیار و الکترروباتیک برای ارائه مراقبت‌های پزشکی از راه دور و به‌صورت الکترونیکی فراهم شده که نمونه‌های بارز آن در جهت کمک‌های امدادی در سیل لرستان مشهود بوده است. علاوه بر این، شرکت سلامت الکترونیک برکت در زمینه تولید کیت‌های تشخیصی، تجهیزات پزشکی و محصولات آرایشی و بهداشتی نیز فعال است که این خدمات برای استفاده افراد عادی، داروخانه‌ها، مراکز بیمارستانی و آزمایشگاهی طراحی شده‌اند که در مجموعه‌های مختلف ارائه می‌شوند.
شیوه همکاری این شرکت با مراکز درمانی، بیمارستان‌ها و پزشکان چگونه است؟
همکاری ما با مراکز سلامت به دلیل گستردگی فعالیت‌های‌مان متنوع است. به عنوان مثال، در حوزه توریسم سلامت که پیش از همه‌گیری کرونا بسیار فعال بود، شبکه الکترونیک توریسم سلامت ما در کشورهای مختلف از سیستم‌های تله‌مدیسین در قالب الکترورباتیک بهره می‌برد. این سیستم‌ها امکان ارائه معاینه‌های تخصصی در کشورهای هدف را فراهم می‌کردند و زمانی که بیماران از این کشورها به ایران می‌آمدند، با کوتاه شدن مدت اقامت، خدمات درمانی آن‌ها با سرعت بیشتری ارائه می‌شد. در زمینه تامین محصولات و تجهیزات پزشکی نیز تنوع بسیار زیادی داریم و با بیمارستان‌ها و مراکز درمانی همکاری می‌کنیم که این همکاری‌ها شامل تامین تجهیزات و ملزومات پزشکی و سیستم‌های الکترونیکی مرتبط با تجهیزات و ملزومات است. علاوه بر این، همکاری نزدیکی با دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی داریم که از طریق آن بسیاری از پروژه‌های تحقیق و توسعه (R&D) و سایر فعالیت‌های ما در قالب پارک‌های فناوری و پروژه‌های تحقیقاتی مشترک انجام می‌شود. این همکاری به ما کمک کرده که سرعت توسعه خدمات و فعالیت‌های خود را افزایش دهیم. همچنین در این فرآیند، فعالیت‌های بین‌المللی نیز به‌ویژه در حوزه تحقیق و توسعه خدمات و محصولات حوزه سلامت دنبال می‌شود.
نقش پلتفرم‌های سلامت الکترونیکی شرکت سلامت الکترونیک برکت در مدیریت بیماری‌های مزمن یا مراقبت از بیماران چگونه است؟
در حوزه بیماری‌های مزمن و مراقبت از بیماران، به ویژه بیماران دیابتی، فعالیت‌های گسترده‌ای داشته‌ایم، به‌طوری که با استفاده از سیستم «موبایل هلث» و گجت‌های متصل به آن، نظارت پیوسته و ۲۴ ساعته بر وضعیت بیمار امکان‌پذیر شده است. این نظارت به بیماران کمک می‌کند که سبک زندگی خود را بهبود دهند و بدانند چه اقداماتی باید انجام دهند یا از چه کارهایی باید خودداری کنند. یکی از سرویس‌های مهم در این زمینه، خدماتی است که در حوزه پایش سلامت سازمانی ارائه می‌دهیم. در این سرویس‌ها، سلامت کارکنان پس از چکاپ‌های اولیه مورد پیگیری قرار می‌گیرد و با استفاده از پلتفرم «Mobile Health»، سبک زندگی آنان پایش و مدیریت می‌شود. تشویق‌های مختلفی نیز برای بیماران مزمن و مسایل مشابه دیگر ارائه می‌شود. در حوزه مراقبت‌های بهداشتی نیز از تجهیزات تله‌مدیسین استفاده می‌کنیم که به صورت خانگی یا از طریق کیوسک‌های مراقبتی نصب شده در مکان‌های مختلف، به نظارت و مراقبت مستمر بیماران می‌پردازند. این مراقبت‌ها می‌تواند در زمان‌های مشخص‌شده یا به صورت نظارت پیوسته اجرا شود.
چه نوآوری‌هایی در محصولات و خدمات شما وجود دارد؟
برخی از این محصولات مانند کیت‌هایی که در تشخیص سرطان‌های مختلف از جمله سرطان روده کاربرد دارند، برای نخستین بار در کشور تولید می‌شوند. این نوآوری‌ها به پیشگیری از بیماری‌ها پیش از ورود به مراحل درمانی کمک شایانی را در تشخیص زودهنگام بیماری می‌کنند که از اهمیت بالایی برخوردار است. این محصولات در کشورهای اروپایی و آمریکایی سال‌ها است که مورد استفاده قرار می‌گیرند و خوشبختانه پس از کرونا، اولین نمونه‌های تولید داخلی آن‌ها را ارائه کرده‌ایم. برخی از این محصولات وارد داروخانه‌ها شده‌اند که این امکان را فراهم می‌آورد تا هزینه‌های درمانی کاهش یابد. به این ترتیب، افراد می‌توانند به صورت سالانه یا ۶ ماهه توسط این کیت‌ها پایش شده و در صورت مثبت بودن جواب، مراحل تشخیصی تکمیلی انجام پذیرد. از مزایای دیگر این پیشرفت‌ها، استفاده از کیت‌های تشخیصی سریع در حوزه امنیت غذایی و بیماری‌های عفونی است که نقش مهمی در پایش دائمی این حوزه‌ها دارد. برای مثال، کیت‌های مالاریا و تب دنگی برای اولین بار در ایران توسط این مجموعه تولید شده‌اند که کمک فراوانی در کنترل و پیشگیری از شیوع آلودگی در نقاط ورودی کشور و به ویژه در استان‌های حساس دارد. این محصولات به شکل قابل‌توجهی به پایش و فالوآپ مستمر وضعیت سلامت افراد سالم بیمار کمک می‌کنند.
چه مشکلاتی در تامین مواد اولیه برای تولید محصولات و ملزومات تجهیزات پزشکی از جمله کیت‌های تشخیصی باکیفیت وجود دارد؟
تامین مواد اولیه یکی از موضوعات کلیدی در صنعت تولید است. بخشی از این مواد در داخل کشور تولید می‌شود، اما بخشی از آن همچنان وارداتی است. یکی از چالش‌های اصلی اقتصادی در این زمینه، مساله تخصیص ارز است که برای تولیدکنندگان مشکلات بزرگی به وجود آورده است. تا پیش از این، واردات تجهیزات پزشکی با استفاده از ارز ترجیحی یا همان ارز ۴۲۰۰ تومانی صورت می‌گرفت. این وضعیت باعث می‌شد که برخی از واردکنندگان، محصولات وارداتی خود را تحت عنوان تولید داخل ارائه کرده و به بهانه واردات مواد اولیه تجهیزات و ملزومات پزشکی برای فرآیند تولید در داخل کشور، اقدام به واردات محصول نهایی با ارز ترجیحی نمایند که محصول نهایی به نام تولید داخل به بازار عرضه می‌شد که این امر ضربه‌ای بسیار بزرگ به تولیدکنندگان واقعی در کشور است. خوشبختانه اداره کل تجهیزات پزشکی اخیرا با دستورالعملی، این سیاست را تغییر داد و ارز ترجیحی برای واردات تجهیزات پزشکی و مواد اولیه این حوزه حذف شد. این اقدام به نفع تولیدکنندگان واقعی بود، زیرا یارانه ارزی که باید به مصرف‌کننده نهایی برسد، در عمل به دست واسطه‌ها می‌رسید. در نتیجه، محصولات وارداتی با ارز ترجیحی وارد کشور شده و در نهایت با نرخ آزاد به بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها فروخته می‌شدند و این امر باعث می‌شد که تولیدکنندگان داخلی برای تامین مواد اولیه مجبور به خرید با ارز آزاد شوند، در حالی که باید با محصولاتی رقابت می‌کردند که با ارز ترجیحی وارد کشور شده بودند. در سال ۱۴۰۱ حدود ۶۵۰ میلیون دلار ارز ترجیحی برای واردات تجهیزات پزشکی تخصیص یافت و این مبلغ در سال ۱۴۰۲ به حدود ۸۵۰ میلیون دلار افزایش پیدا کرد، اما درصد کمی از این مبلغ به مصرف‌کننده با قیمت ارز ترجیحی می‌رسید و تولیدکنندگان واقعی به دلیل نبود شرایط رقابتی مناسب، دچار ضرر می‌شدند. اگر این سیاست زودتر اجرا می‌شد، فرصت ارزشمندی برای تولیدکنندگان واقعی در کشور فراهم می‌کرد، زیرا این تغییر باعث می‌شود که بخشی از تولید به شکلی واقعی و بدون وابستگی به ارز ترجیحی صورت گیرد.
نوسانات ارزی و شرایط اقتصادی چه تاثیری بر تولید محصولات و ملزومات تجهیزات پزشکی دارد؟
یکی از چالش‌های مهم در حوزه تولید و تامین مواد اولیه، تفاوت در تخصیص ارز ترجیحی و آزاد است. فرض کنید، تولیدکننده‌ای ۳۰ درصد از مواد اولیه خود را با ارز نیمایی یا ترجیحی و ۷۰ درصد را با ارز آزاد تامین می‌کند. این تولیدکننده باید با تولیدکننده دیگری که ۵۰ درصد مواد اولیه خود را با ارز نیمایی و ۵۰ درصد دیگر را با ارز آزاد تهیه می‌کند، بر اساس یک نرخ تعرفه‌گذاری مشابه رقابت کند. چنین شرایطی باعث می‌شود که تعرفه‌گذاری، تفاوتی بین تولیدکننده واقعی و واردکنندگانی که بخشی از فرآیند تولید را بر عهده می‌گیرند، قائل نشود که این مساله تولیدکنندگان واقعی را متحمل ضرر می‌کند. وقتی تامین مواد اولیه به‌طور کامل با ارز آزاد انجام شود، هم در عرصه داخلی و هم در صادرات رقابت به نفع تولیدکننده واقعی خواهد بود. در این حالت، تولیدکنندگان واقعی می‌توانند بدون وابستگی به ارز ترجیحی، با کیفیت و قیمت مناسب‌تر به فعالیت بپردازند، اما در شرایطی که واردکنندگان بخشی از محصول را تحت عنوان نیمه‌آماده و تولید داخل با ارز ترجیحی یا نیمایی وارد کرده و کل محصول را به اسم تولید داخلی؛ تکمیل، بسته‌بندی و عرضه می‌کنند، تولیدکننده واقعی مجبور است که مواد اولیه خود را در داخل کشور با ارز آزاد تهیه کند. چنین شرایطی منجر به ضرر برای تولیدکننده واقعی می‌شود، چراکه واردکنندگان با استفاده از ارز ترجیحی یا نیمایی می‌توانند محصول نهایی را با قیمتی پایین‌تر به بازار عرضه کنند. در صورت استفاده کامل از ارز آزاد و به صورتی که یارانه‌ها به‌طور مستقیم به مصرف‌کننده نهایی تعلق گیرد، تولیدکنندگان و واردکنندگان در شرایط یکسان رقابت خواهند کرد. این امر نه‌تنها مشکلاتی مانند چندنرخی بودن ارز را در حوزه تجهیزات پزشکی، بلکه در سایر حوزه‌ها نیز برطرف می‌کند. همچنین مسایل ارزی و چند نرخی بودن آن به مشکلات عدیده‌ای در پیگیری و کنترل کالاها دامن می‌زند، به‌طوری که بسیاری از کالاهایی که با ارز ترجیحی وارد می‌شوند، نهایتا با قیمت آزاد به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسند و این امر باعث بروز بی‌ثباتی در بازار می‌شود.
چه موانعی در دست‌یابی به استانداردهای بین‌المللی و کیفیت در تولید تجهیزات پزشکی وجود دارد؟
در حوزه تجهیزات پزشکی از جمله کیت‌های تشخیصی و محصولات آرایشی و بهداشتی، بسیاری از محصولات تولیدی ما از نظر کیفیت با محصولات اروپایی و خارجی قابل رقابت هستند. وقتی محصولی را عرضه می‌کنیم، سطح کیفی آن به‌طور کامل با نمونه‌های خارجی برابر است. بسیاری از استانداردهای کیفیتی نیز برای این محصولات قابل دریافت است و در حال حاضر بخش عمده‌ای از این استانداردها را اخذ می‌کنیم. یکی از چالش‌های اصلی به دلیل شرایط تحریمی، مربوط به دسترسی به استاندارد «CE» اروپایی است. این استاندارد برای صادرات به برخی از کشورها الزامی است و به دلیل عدم دسترسی به نمایندگان رسمی و معتبر آن در حوزه CE، تولیدکنندگان در حوزه تجهیزات پزشکی و محصولات آرایشی و بهداشتی با مشکلاتی مواجه می‌شوند. در خصوص دیگر استانداردهای کیفیتی، دسترسی خوبی داریم و به لحاظ کیفی نیز بسیاری از محصولات داخلی با نمونه‌های خارجی برابری کرده و حتی در مواردی کیفیت بالاتری نیز دارند.
برای صادرات محصولات و فناوری‌های داخلی حوزه سلامت به آفریقا چه فرصت‌هایی وجود دارد و به‌طور کلی نقش فناوری در توسعه روابط تجاری بین ایران و آفریقا را چگونه می‌بینید؟
در قاره آفریقا، فرصتهای ارزشمندی برای حضور صنایع در حوزه سلامت فراهم است. شرکت سلامت الکترونیک برکت نیز در این قاره اقدام به راه‌اندازی خطوط تولید مختلفی کرده و به جای صادرات مستقیم محصول، خط تولید و انتقال فناوری را در آن کشورها ایجاد کرده است. این رویکرد به دلیل مشکلات موجود در صادرات محصولات به‌ویژه مشکلات ناشی از حوزه ارزی و بروکراسی پیچیده مربوط به اخذ مجوزهای تجهیزات پزشکی، آرایشی و بهداشتی در ایران انتخاب شده است. در واقع تولید محصول در این کشورها به مراتب آسان‌تر و کارآمدتر از فرایند صادرات مستقیم از ایران است و به این ترتیب، عملا صادرات کالا به صادرات خدمات و فناوری تبدیل شده که موقعیت‌های ارزشمندی را در این کشورها برای ما ایجاد می‌کند.قاره آفریقا، یکی از مناطقی است که با ورود به هر کشور این قاره، با فرصتهای بکر و منحصربه‌فردی روبه‌رو می‌شویم. کشورهای اروپایی و چین نیز قاره آفریقا را به عنوان بخشی از چشم‌انداز ۲۰ یا ۳۰ ساله خود برای ورود به بازارهای تجاری گسترده می‌بینند و این منطقه را با ظرفیت‌های بالای تجاری و فرصتهای نوین توسعه‌ای هدف قرار داده‌اند، از این‌رو اهمیت بالایی دارد که ایران هم بتواند نقش فعالی در این زمینه ایفا کند. در نهایت، آفریقا می‌تواند بستری برای رشد بخش‌های مختلف صنعت ایران را فراهم آورد و موجب توسعه صادرات محصول، خدمات و فناوری شود. چنانچه بتوان زیرساخت‌های اولیه را برای توسعه روابط با کشورهای آفریقایی فراهم کرد، حجم و میزان روابط تجاری میان ایران و کشورهای آفریقایی به ویژه در شرق، جنوب شرق و برخی از کشورهای شمال و غرب آفریقا به‌طور قابل‌توجهی افزایش خواهد یافت و برای صنعت‌های مختلف در ایران فرصتهای جدید و ارزشمندی ایجاد خواهد شد.
به منظور توسعه روابط اقتصادی ایران و قاره آفریقا انجام چه اقداماتی ضروری است؟
قاره آفریقا با جمعیتی حدود یک‌میلیارد و ۳۷۰ میلیون نفر، فرصت مناسبی را در حوزه سلامت پیش رو قرارداده است. جالب اینکه کشور چین به‌خصوص پس از دوران کرونا، دیپلماسی اقتصادی خود را در آفریقا روی صنعت سلامت متمرکز کرده و از تمرکز خود در حوزه سلامت برای ارتقای قدرت خود با انگیزه های اقتصادی و سیاسی استفاده کرده است، از همین‌رو توسعه روابط اقتصادی ایران و کشورهای قاره آفریقا با تمرکز بر حوزه سلامت می تواند تاثیر عمده ای بر توسعه روابط سیاسی و اقتصادی در سایر حوزه‌ها داشته باشد. در این راستا ایجاد کمیسیون‌های تخصصی اتاق ایران و آفریقا، به‌ویژه در حوزه سلامت، فرصت مهمی را برای صنعت‌مداران سلامت در ایران فراهم می‌کند تا در کنار سیاست‌گذاران و فعالان اقتصادی به رشد و توسعه صادرات محصولات، خدمات و فناوری در آفریقا بپردازند.
کمیسیون سلامت اتاق مشترک ایران و آفریقا و کمیته‌های تخصصی آن از جمله کمیته دارو، صنایع آرایشی و بهداشتی، تجهیزات و فناوری‌های پزشکی، چگونه می‌توانند در تسهیل فعالیت‌های تجاری و اقتصادی ایران در قاره آفریقا نقش‌آفرینی کنند؟
کمیسیون سلامت که در اتاق مشترک ایران و آفریقا تشکیل شده، زمینه‌ای مناسب برای تسهیل‌گری در توسعه روابط تجاری و اقتصادی برای شرکت‌ها و صنایع ایرانی در آفریقا فراهم کرده است. هرچند در سال‌های گذشته روابط دیپلماتیک ایران با برخی از کشورهای آفریقایی توسعه یافته، اما توسعه این روابط به ایجاد یک دیپلماسی اقتصادی قوی و پایدار منتهی نشده است و غالبا به‌صورت موردی باقی مانده‌اند. به همین دلیل، هنوز هم شاهد یک دیپلماسی اقتصادی منسجم که تحت حمایت وزارت امور خارجه، وزارت صنعت، معدن و تجارت و سایر نهادهای مرتبط باشد، نیستیم. این خلأ در حوزه سلامت و صنایع پزشکی بیش از حد احساس می‌شود. اتاق‌های بازرگانی، به ویژه اتاق مشترک ایران و آفریقا، می‌توانند نقش موثری در ایجاد و تقویت این زیرساخت‌های اقتصادی داشته باشند. در حال حاضر در حوزه سلامت، ساختار مشخصی برای دیپلماسی اقتصادی در وزارت بهداشت وجود ندارد و ارتباطات غالبا محدود به توافقات کلان بوده که معمولا در حوزه ماموریتی وزارت بهداشت انجام می‌شود. ارتباط با سازمان‌ها و اتحادیه‌های بین‌المللی فرصت اقتصادی مناسبی را جهت توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی فراهم می‌آورد، اما به‌طور معمول وزارت بهداشت در مناسبات تجاری و اقتصادی در حوزه سلامت نقش پررنگی نداشته و معمولا منتهی به حضور در نمایشگاه‌ها و رویدادها می‌گردد. اتاق ایران و آفریقا با نگاه تخصصی به مقوله صنعت سلامت می‌تواند فرصت ارزشمندی را فراهم آورد تا در کنار محوریت دیپلماسی سیاسی، فعالان اقتصادی نیز به رشد و توسعه صادرات محصولات خدمات و فناوری در آفریقا بپردازند. این کمیته‌های تخصصی از جمله کمیته‌های دارو، تجهیزات پزشکی و صنایع آرایشی و بهداشتی، می‌توانند زمینه‌ساز گسترش روابط با کشورهای آفریقایی باشند. گسترش عضویت شرکت‌های بزرگ و کسب‌وکارهای کوچک و متوسط (SME) در این کمیته‌ها، بستری برای تقویت این روابط می‌باشد. اتاق ایران و آفریقا اقداماتی هم در جهت دعوت از وزرای مرتبط از کشورهای آفریقایی برای سفر به ایران انجام داده و به همین ترتیب، اعزام هیات‌های ایرانی به کشورهای آفریقایی با بررسی فرصتهای از پیش مطالعه‌شده را در برنامه خود دارد. این رویکرد جدید با اعزام هیات‌های رسمی سنتی توسط سازمان توسعه تجارت یا هیات‌های همراه اقتصادی همراه با مقامات متفاوت است، زیرا به‌جای سفرهای کوتاه و محدود، از طرح‌های بلندمدتی در قالب فرصتهای از پیش مذاکره‌شده توسط زیرساخت‌های اتاق مشترک حمایت می‌شود. این اقدامات می‌تواند به توسعه پایدار و تقویت روابط تجاری و اقتصادی میان ایران و آفریقا کمک کرده و فرصتهای ارزشمندی را برای صنایع مختلف ایرانی فراهم سازد.
به نظر شما چگونه می‌توان از کمک‌های مالی و برنامه‌های بین‌المللی برای سرمایه‌گذاری در آفریقا به ویژه در حوزه تولید محصولات دارویی و آزمایشگاهی بهره برد؟
در سال ۱۳۹۳ این شرکت با اتحادیه بین‌المللی دولت‌های آفریقایی (ایگاد) توافق‌نامه‌ای را امضا کرد که چارچوبی برای گسترش همکاری‌های تجاری و سلامت با مجموعه‌ای از کشورهای آفریقایی فراهم آورد. در این چارچوب، اقدامات تجاری و ارائه خدمات سلامت به‌طور جدی دنبال شد و دستاوردهای ارزشمندی به همراه داشت که نمونه‌ای از پیامدهای ناشی از همکاری با سازمان‌های فرادولتی و اتحادیه‌های بین‌المللی در آفریقا می‌باشد. از فرصت‌هایی که صنایع می‌توانند جهت تقویت روابط اقتصادی و تجاری خود با کشورهای افریقایی استفاده کنند، ارتباط با نهادها و سازمان‌های بین‌المللی می‌باشد. به عنوان مثال، الجزایر عضو سازمان اوپک و آفریقای جنوبی عضو گروه بریکس است و از این دست موارد به‌وفور در آفریقا وجود دارد. این سازمان‌ها بسترهای مناسبی برای توسعه دیپلماسی اقتصادی و ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی و تجاری می‌باشند. همچنین منابع مالی و برنامه‌های بین‌المللی نظیر بودجه‌های سازمان بهداشت جهانی (WHO)، سازمان ملل (UN) و سایر نهادهای فعال در آفریقا، زمینه‌های ارزشمندی را برای تعاملات و حضور ایران در حوزه سلامت فراهم می‌کنند. با این حال، استفاده بهینه از این موقعیت‌ها نیازمند حمایت از سوی نهادهای داخلی ایران است. همان‌طور که اشاره شد، دست‌یابی به این اهداف، به وجود دیپلماسی اقتصادی موثر و شفاف بستگی دارد. به همین دلیل ضروری است که نقش دیپلماسی اقتصادی در سازمان‌های مختلف کشور به‌طور مشخص و شفاف تعریف شود و از شکل سنتی و غیرشفاف به جایگاهی تعیین‌کننده و شفاف ارتقاء یابد تا بتواند از فرصتهای بین‌المللی به نحو مطلوب بهره‌برداری شود.
