اسدالله غلام‌پور
۱. منابع طبیعی و خوراک
ایران:
ایران با داشتن دومین ذخایر گاز طبیعی جهان و منابع گسترده میعانات گازی، از مزیت خوراک ارزان و فراوان برای صنعت پتروشیمی برخوردار است. صنعت پتروشیمی ایران بیشتر بر پایه گاز طبیعی به‌عنوان خوراک پایه استوار است. این منابع ارزان، به‌ویژه در مناطق عسلویه و ماهشهر، ظرفیت‌های زیادی برای تولید محصولات پایه همچون متانول، آمونیاک و اوره فراهم کرده است.
عربستان سعودی:
عربستان نیز با دارا بودن بزرگ‌ترین ذخایر نفتی جهان، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت خام است. صنعت پتروشیمی این کشور عمدتاً بر پایه نفت و میعانات گازی استوار است. عربستان از خوراک ارزان نفتی بهره‌برداری کرده و از آن برای تولید محصولات پتروشیمی اولیه مانند اتان، پروپیلن، و متانول استفاده می‌کند.
۲. ساختار صنعت پتروشیمی
ایران:
ایران از منظر حجم تولید و تنوع محصولات، یکی از بازیگران مهم در صنعت پتروشیمی است، اما بیشترین تمرکز بر تولید محصولات پایه مانند متانول، اوره و آمونیاک است. با این حال، بخش پایین‌دستی (محصولات نهایی با ارزش افزوده بالا) همچنان ضعیف است. به دلیل محدودیت‌های سرمایه‌گذاری، انتقال فناوری و نبود هماهنگی‌های لازم، این بخش به‌طور کامل تکمیل نشده است.
عربستان سعودی:
عربستان از مدت‌ها پیش با استراتژی‌های هدفمند و برنامه‌ریزی‌های دقیق به یکی از پیشگامان صنعت پتروشیمی جهان تبدیل شده است. شرکت‌های عظیم پتروشیمی مانند SABIC (شرکت صنایع شیمیایی عربستان سعودی) توانسته‌اند تولیدات متنوعی از محصولات پایه تا محصولات نهایی را شامل پلیمرهای تخصصی، رزین‌ها، و پلاستیک‌های مهندسی به بازار جهانی عرضه کنند. به‌عنوان نمونه، SABIC با همکاری Saudi Aramco یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های پتروشیمی در سطح جهانی است.
۳. استراتژی توسعه
ایران:
استراتژی صنعت پتروشیمی ایران تا حد زیادی بر صادرات محصولات پایه متمرکز بوده است. اگرچه گام‌هایی برای ایجاد صنایع پایین‌دستی برداشته شده، اما همچنان این بخش با مشکلات زیرساختی، مالی و فناوری مواجه است. از سوی دیگر، نرخ‌گذاری پایین قیمت خوراک برای تولیدات پتروشیمی باعث شده که شرکت‌ها انگیزه کمی برای سرمایه‌گذاری در صنایع با ارزش افزوده بیشتر داشته باشند.
عربستان سعودی:
عربستان سعودی از ابتدای دهه ۱۹۷۰ میلادی با یک استراتژی بلندمدت توسعه صنعت پتروشیمی، توانسته است نه تنها در سطح منطقه‌ای، بلکه در سطح جهانی درخشیده و زنجیره‌های ارزش پتروشیمی را تکمیل کند. تمرکز این کشور بر سرمایه‌گذاری در بخش‌های پایین‌دستی، ایجاد محصولات با ارزش افزوده بالا، و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی برای انتقال فناوری‌های نوین بوده است. در نتیجه، عربستان به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان محصولات پتروشیمی با فناوری بالا و محصولات تخصصی تبدیل شده است.
۴. توان صادراتی
ایران:
ایران با تولید محصولاتی همچون متانول، اوره و آمونیاک یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان این محصولات در جهان است. با این حال، بخش عمده‌ای از تولیدات ایران به‌صورت خام یا نیمه‌خام به بازارهای جهانی صادر می‌شود. در نتیجه، ایران نتوانسته است به‌طور کامل از ظرفیت‌های موجود برای تولید محصولات با ارزش افزوده بالا بهره‌برداری کند.
عربستان سعودی:
عربستان سعودی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان محصولات پتروشیمی در جهان، توانسته است در زمینه‌های مختلف مانند پلیمرها، پلاستیک‌ها، و محصولات شیمیایی تخصصی به موفقیت‌های چشمگیری دست یابد. این کشور با داشتن زیرساخت‌های پیشرفته و امکانات صادراتی، توانسته است سهم قابل‌توجهی از بازارهای جهانی را به‌ویژه در آسیا، اروپا و آمریکای شمالی در اختیار بگیرد.
۵. فناوری و نوآوری
ایران:
ایران در زمینه بومی‌سازی فناوری‌های پتروشیمی گام‌هایی برداشته است، اما به‌ویژه در تولید کاتالیست‌ها و فناوری‌های پیشرفته، همچنان به واردات وابسته است. برخی پروژه‌ها برای استفاده از فناوری‌های نوین در صنایع پایین‌دستی و تولید مواد شیمیایی تخصصی در حال توسعه هستند، ولی انتقال دانش فنی و سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه (R&D) همچنان محدود است.
عربستان سعودی:
عربستان سعودی با سرمایه‌گذاری‌های گسترده در تحقیق و توسعه (R&D) و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی مانند BASF، Shell و ExxonMobil، به یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای دنیا در صنعت پتروشیمی تبدیل شده است. استفاده از فناوری‌های پیشرفته در تمامی مراحل تولید، از استخراج خوراک تا تولید محصولات نهایی، این کشور را قادر ساخته که محصولات شیمیایی پیچیده‌تری را تولید و صادر کند.
۶. چالش‌ها و مشکلات
ایران:
مشکلاتی همچون تحریم‌های بین‌المللی، کمبود سرمایه‌گذاری خارجی، عدم انتقال فناوری‌های نوین، و وابستگی به صادرات محصولات پایه از مهم‌ترین چالش‌ها در صنعت پتروشیمی ایران هستند. همچنین، ناهماهنگی‌های نهادی و ساختارهای مدیریتی پراکنده در این صنعت نیز به توسعه متوازن و پایدار کمک نکرده است.
عربستان سعودی:
عربستان با وجود موفقیت‌های زیاد در صنعت پتروشیمی، همچنان با چالش‌هایی چون تنوع‌ناپذیری اقتصاد (وابستگی به نفت)، نوسانات قیمت جهانی نفت، و رقابت شدید با کشورهای دیگر در بخش صادرات روبه‌رو است. این کشور همچنین نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر در بخش‌های نوآوری و فناوری دارد تا بتواند به‌طور مؤثر با رقبا در صنعت پتروشیمی در سطح جهانی رقابت کند.
نتیجه‌گیری
صنعت پتروشیمی ایران و عربستان هر دو از منابع غنی انرژی بهره‌مند هستند، اما عربستان با استراتژی‌های پیشرفته‌تر در زمینه سرمایه‌گذاری در زنجیره ارزش و استفاده از فناوری‌های نوین توانسته است به جایگاه برتری در صنعت پتروشیمی دست یابد. ایران نیز با داشتن منابع گسترده گاز و نفت، پتانسیل‌های بالایی برای توسعه این صنعت دارد، اما نیازمند سیاست‌گذاری‌های بهینه، اصلاحات ساختاری و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی است تا بتواند از این ظرفیت‌ها به‌طور مؤثرتر استفاده کند.
